Wychowanie zgodnie z metodami Marii Montessori. Najważniejsze zasady

XX wiek, zwłaszcza okres powojenny, przyniósł rozkwit nowych koncepcji i nurtów pedagogicznych. W Europie zrodził się Ruch Nowego Wychowania, który postawił sobie za cel odejście od starej koncepcji wychowania i nauczania. Skupił się zaś na dziecku, które stało się centralnym i najważniejszym punktem. Nowoczesne koncepcje pedagogiczne podkreślały, że dziecko, jako niepowtarzalna istota, ma prawo do jak najlepszego rozwoju i trzeba traktować je w sposób indywidualny ale także zróżnicowany. Wśród reformatorów pedagogiki znalazła się włoska lekarka Maria Montessori, której metody wychowawcze okazały się niezwykle skuteczne i zyskały aprobatę niemalże na całym świecie.

Wychowanie wg Montessori

Maria Montessori całkowicie odwróciła sposób myślenia na temat wychowania i kształcenia dzieci. Uważała, że każde dziecko ma w sobie wrodzoną skłonność do realizacji własnych predyspozycji i zdolności. Nauczyciel zaś nie może przeszkadzać i ingerować w dziecięce poczynania, ale być niczym cień – stać z boku i obserwować, podążać za dzieckiem, służyć pomocą i jedynie udzielać stosownych wskazówek. W wychowaniu wg Marii Montessori chodzi więc o pozostawienie dziecku swobody i wolnego wyboru. Nauczyciel niczego tutaj nie narzuca, dziecko samo decyduje co chce robić. Warto podkreślić, że w sytuacji kiedy jakieś zadanie okaże się dla dziecka za trudne, należy je przerwać i powrócić do niego w późniejszym czasie, jednak zadania nigdy się nie porzuca, raz rozpoczęte, musi zostać doprowadzone do końca. Rolą nauczyciela obserwującego rozwój dziecka, jest wyznaczaniu mu zadań społecznych i intelektualnych, zgodnie z aktualnym poziomem jego rozwoju.

Zasady Montessori

W koncepcji pedagogicznej Marii Montessori, kluczową rolę odgrywa odpowiednio przygotowane otoczenie. Pozwala ono na ścisłą realizację metod tej koncepcji. Nie ma więc tutaj wyłącznie nieograniczonej niczym swobody. Są też zasady, których należy ściśle przestrzegać.

Do zasad Montessori wpływających na rozwój dziecka w tym nurcie, należą:

 - zasada swobodnego wyboru materiału – dziecko samo wybiera z czym chce pracować,

 - zasada swobodnego wyboru miejsca pracy – samodzielny wybór dziecka,

 - zasada swobodnego wyboru czasu pracy – dziecko samo wybiera, kiedy i jak długo chce pracować,

 - zasada swobodnego wyboru formy pracy – dziecko decyduje, czy będzie dane zadanie wykonywać samodzielnie, czy też w grupie,

 - zasada porządku – należy pamiętać, że wszystko ma swoje miejsce,

 - zasada ograniczenia – bardzo ważna zasada w koncepcji pedagogiki Montessori; należy pamiętać, że materiały do pracy są w pojedynczych egzemplarzach i zestawach i są one stosowane wyłącznie zgodnie z ich przeznaczeniem, dziecko nie zmienia miejsca pracy – pracuje tam, gdzie się samodzielnie na to zdecydowało, dziecko nikomu nie przeszkadza, skupione jest na swojej pracy, dziecko powinno skończyć swoje zadanie,

 - zasada izolowania trudności – skupiamy się wyłącznie na danym zadaniu, nie łączymy go z żadnym innym (jeśli dziecko uczy się kształtów, nie uczymy go jednocześnie kolorów),

 - zasada kontynuacji – to bardzo ważne: każdy materiał, każde zadanie to ogniwo w łańcuchu, kolejne ogniwo nosi cechy poprzedniego ale wzbogacone jest o dodatkową cechę,

 - zasada transferu – umiejętności nabyte podczas wykonywania zadań, przenoszone są do realnego środowiska życia dziecka (przeplatanie sznureczków na ramkach, ma przełożyć się na konkretnej umiejętności wiązania butów),

 - zasada własnego działania i powtarzania – należy mieć na uwadze, że – zgodnie z metodami Marii Nontessori - dziecko idzie własnym, ustalonym przez siebie programem, zgodnym z jego zainteresowaniami, możliwościami i potrzebami; samo wie, jaka czynność je rozwija,

 - zasada samokontroli – dziecko jest w stanie samodzielnie sprawdzić poprawność wykonanego zadania, znaleźć błąd i go poprawić – dzięki informacji zawartej w materiale; nauczyciel nie musi oceniać, poprawiać, korygować ani też chwalić.

Zasady Montessori w domu

Biorąc pod uwagę wszystkie zasady i wychowanie dzieci metodą Montessori nasuwa się pytanie: czy jest realne by wprowadzić je do wychowania domowego? Czy pedagogika Marii Montessori nie jest trochę utopijna? Pewnie wszystko zależy od konkretnej rodziny: rodziców, dzieci, warunków i możliwości oraz determinacji. Wiadomo, że chcąc spełniać wszystkie powyżej opisane zasady, nie będzie nam łatwo. Chcąc rzetelnie podejść do takiego wychowania, musielibyśmy bez reszty poświęcić się przygotowaniom pomocy, zadań, skrupulatnie przestrzegać dość rygorystycznych zasad... Ale warto z pewnością wprowadzić do swojego modelu wychowawczego wybrane przez nas i akceptowane przez dziecko, zasady. Piękną i bardzo wychowawczą jest choćby zasada porządku, która niestety bywa mocno nielubiana i wypierana przez większość dzieci. Gdy zaś „zgarniemy” pewne elementy z modelu wychowawczego Montessori, możemy stworzyć naprawdę ciekawy i dobry model wychowawczy. Na dobre wyjdzie nam i naszym dzieciom, kiedy – pozostając w duchu Montessori – zrezygnujemy z dostosowywania się do reguł i norm: kiedy dziecko ma zacząć poprawnie trzymać kredkę? kiedy powinniśmy odkręcić boczne kółka od roweru? (a może w ogóle nie powinno ich używać?), kiedy przestać karmić piersią? a kiedy zabrać smoczek? Mamy dobrze wiedzą, jak takie szufladkowanie bywa bolesne... Zgodnie z założeniami Marii Montessori nie bójmy się więc powiedzieć, że moje dziecko ma jeszcze na coś czas, że się tego nauczy, że wcale nie jest gorsze przez to, że trudniej mu nauczyć się wiązać buta...

Co możemy w praktyce zrobić, by kontynuować koncepcję pracy Montessori w domu?

Możemy w odpowiedni sposób przygotować pokój dziecka, tzn. utrzymać kolory ścian w pastelowych barwach, zadbać by na podłodze leżał jednobarwny dywan. Meble powinny być dostosowane do wzrostu dziecka, a wszystkie niezbędne dla niego akcesoria muszą być łatwo dostępne, powinny znajdować się na poziomie dziecka, na wyciągnięcie jego ręki. W pokoju dziecka nie powinno znajdować się zbyt wiele zabawek, to rodzi przesyt, powoduje powstawanie chaosu i bałaganu. Pamiętajmy o zasadzie zachowania porządku! W domu zadbajmy także o dbałość podczas spożywania posiłków. Chodzi tutaj o dbałość w trzymaniu sztućców, zachowanie właściwej postawy przy stole, zaś podczas zadania wykonywanego przez dziecko, starajmy się nie rozmawiać, nie mówić także do niego. Damy mu w ten sposób możliwość  pełnej koncentracji na zadaniu i pozwolimy na kształtowanie się samodzielnego i logicznego myślenia.

Wychowanie Marii Montessori

Koncepcja wychowania Marii Montessori należy do konserwatywnych nurtów w pedagogice. Powstała ponad 100 lat temu i obecnie trochę zdezaktualizowały się jej pewne punkty i koncepcje. Wychowanie montessoriańskie zakłada m.in. możliwość styczności dziecka z fikcją dopiero od 6. roku życia, co dawniej było możliwe, nie zaś dzisiaj – w dobie Internetu i nowoczesnych technologii. Dziecka nie da się zamknąć w klatce, zderzy się z rzeczywistością, a więc i z fikcją. Nie mniej jednak wychowanie Montessori niesie wiele (bardzo wiele) pozytywnych aspektów, a prawdziwie i dobrze przygotowane miejsce, jak przedszkole czy szkoła, z rzetelnie wykształconą w tym kierunku kadrą nauczycielską, może stać się wspaniałym miejscem do wszechstronnego rozwoju dziecka.

Na czym więc opiera się wychowanie Montessori?

W małych klasach, mieszanych wiekowo, nauczyciel jest mentorem, który podchodząc do dziecka z szacunkiem i mądrością, kształtuje jego osobowość. W wychowaniu Montessori brak jest nagród i kar, nie są one potrzebne. Nauczyciele rozmawiają z dzieckiem, schodząc do jego „poziomu” – kucając by móc rozmawiać cicho blisko twarzy dziecka. Wychowanie w duchu Montessori to także całkowita rezygnacja z fikcji, wszystkie zabawy, książki, bajki dla dzieci powinny być bardzo realistyczne, ponieważ to właśnie jest... najciekawsze. U małego dziecka nie ma myślenia abstrakcyjnego ale właśnie konkretne, dosłowne. Aby dzieci mogły trenować cierpliwość i nauczyć się oczekiwania na swoją kolej, wszystkie pomoce i materiały Montessori dostępne w placówkach edukacyjnych, występują wyłącznie w jednym egzemplarzu. Materiał rozwojowy wyodrębnia kilka działów, m.in. pomoce do praktycznych ćwiczeń dnia codziennego, pomoce sensoryczne, pomoce do edukacji językowej czy matematycznej.

„Pomóż mi to zrobić samodzielnie” – to chyba najbardziej znana dewiza edukacji Montessori, także w sferze samoobsługi. Grupy dzieci przedszkolnych i szkolnych są mieszane wiekowo, podobnie jak jest to w wielodzietnej rodzinie, w której starsze dzieci opiekują się młodszymi. Ważnym nurtem w wychowaniu Marii Montessori jest także kontakt z naturą oraz długie przebywanie na podwórku.

Metoda wychowania dziecka Montessori

Przedszkole i szkoła Montessori to wychowanie dziecka w grupie, w której nie ma bezpośredniego nadzoru nauczyciela. Z założenia każde dziecko potrafi uaktywnić w sobie swój własny twórczy potencjał, stąd też pozostawienie dużej dozy swobodnego działania. Czasem wychowanie zgodnie z duchem myśli Montessori, bywa mylone z – coraz modniejszym – wychowaniem bezstresowym. Nic bardziej mylnego! Tutaj – w edukacji montessoriańskiej – chodzi o nieprzeszkadzanie w poznawaniu i „konsumowaniu” świata w swoim własnym tempie. Wychowanie dziecka u Marii Montessori oparte jest na spokojnym rytmie, który pozwala dziecku bezpiecznie funkcjonować i wzrastać. Dziecko uczy się pewnej powtarzalności, która zachodzi w przyrodzie: po nocy przychodzi dzień, po wiośnie lato, a następnie jesień; mija dzień, tydzień, miesiąc, rok... Życie w oparciu o schemat jest dla dziecka łatwiejsze, bardziej przewidywalne i daje poczucie bezpieczeństwa, a także zaufanie do wychowawców i rodziców. Zwłaszcza maluch potrzebuje żyć wg rytuału, schematu. Lubi jak wszystko jest przewidywalne: pora śniadania, drzemki, kąpieli, a później wieczornego czytania i przytulania. To właśnie wyznacza jego rytm i pozwala na budowanie światopoglądu. W wychowaniu montessoriańskim bardzo ważny jest kontakt dziecka z naturą i chcąc pozostać z nią w zgodzie, zadbajmy także o naturalne zabawki drewniane (no chyba że zechcemy i mamy czas i możliwości, by wykonać je samodzielnie). Obecnie na rynku możemy znaleźć całą gamę zabawek i pomocy wpisujących się w nurt pedagogiki Montessori, choćby takiej pomocy, jak Skrzynka gramatyczna. Pomoc Montessori.

Wychowanie Montessori

Wychowanie dziecka w duchu myśli Marii Montessori na pierwszy rzut oka nie należy do najłatwiejszych. Gdy jednak przyjrzymy się bliżej głównym założeniom, gdy poobserwujemy dzieci uczęszczające do montessoriańskiech placówek, gdy otworzymy swój umysł i zechcemy zrozumieć – wiele nam się z zasad zaproponowanych przez twórczynię tego nurtu, spodoba. Pewnie nie wszystkim i nie wszystko... Warto jednak przy wyborze rodzaju ścieżki edukacyjnej naszego dziecka, wziąć pod uwagę koncepcję nauczania i wychowania wg Marii Montessori.