Etapy rozwoju mowy u dziecka - po czym poznać, że przebiega prawidłowo?

Zacznijmy od kolokwializmu - na świecie nie ma dwóch takich samych osób, nawet bliźnięta jednojajowe, które mają praktycznie takie samo DNA, nie są całkowicie identyczne pod względem fizycznym. Choć w różnych dziedzinach naukowych, takich jak chociażby psychologia czy logopedia, opieramy się na pewnych opracowanych i wyznaczonych przez badaczy kryteriach rozwoju, to musimy - jako rodzice, nauczyciele czy terapeuci, brać pod uwagę, że każde dziecko ma prawo do indywidualnego i określonego własnymi predyspozycjami i możliwościami tempa rozwoju. Logopedzi pracujący z maluchami powinni także brać pod uwagę indywidualny rozwój oraz sami podchodzić w zindywidualizowany sposób do swojego małego pacjenta. Czasem rodzice - zwłaszcza, gdy jest to ich pierwsze dziecko - mają dylematy związane z rozwojem malucha. Dotyczą one nie tylko - choć zapewne w dużej mierze - rozwoju mowy, ale także całościowego rozwoju dziecka. Niezbędnym wówczas jest udanie się do odpowiedniego, kompetentnego w danym temacie, specjalisty.

Jakie są etapy rozwoju mowy wg Kaczmarka?

Opierając się na bogatym dorobku naukowym i dynamicznie rozwijającymi się współcześnie nurtami w polskiej i światowej logopedii oraz literaturze logopedycznej, wyodrębnijmy w tym miejscu etapy rozwoju mowy, które jeszcze w II połowie XX wieku określił ojciec polskiej logopedii - Leon Kaczmarek.

Etapy rozwoju mowy wg Leona Kaczmarka przebiegają następująco:

• okres zerowy (przygotowawczy), który obejmuje zasięg od 3 do 9 miesiąca życia płodowego,
• okres melodii rozpoczynający się w chwili narodzin dziecka i trwający do ukończenia przez nie 1 roku życia,
• okres wyrazu to czas od 1 do końca 2 roku życia,
• okres zdania przypada na 3 rok życia,
• okres swoistej mowy dziecięcej rozpoczyna się w chwili wejścia dziecka w 4 rok życia i trwa do ukończenia przez nie 5, a nawet 6 roku życia.

Rozwój mowy u dziecka - kiedy powinna być w pełni ukształtowana?

Wielu badaczy przyjmuje, że w 80 miesiącu życia (6 lat i 8 miesięcy) mowa jest już w pełni ukształtowana i opanowane są kompetencje językowe. Od dziecka w tym wieku, wymagane jest by prawidłowo realizowało wszystkie dźwięki, powinno też mieć opanowane rozumienie. Jest to czas, kiedy nasza pociecha powinna umieć budować zdania poprawne gramatycznie. Ważnym aspektem jest także posługiwanie się szerokim i bogatym słownictwem, a także nabycie sprawności dialogowej i podstawowych form narracyjnych. Można więc przyjąć, że na etapie rozpoczęcia edukacji szkolnej, kończy się kształtowanie kompetencji językowej, natomiast nabywanie kompetencji komunikacyjnych, umiejętność budowania wypowiedzi stosownych do sytuacji, trwa całe życie... a na rozwój mowy możemy wpływać poprzez wykorzystywanie pomocy logopedycznych i gier edukacyjnych.

Jak rozwija się mowa dziecka?

Należy podkreślić, że w pierwszych dwóch latach życia człowieka, mózg tworzy około pół miliona połączeń między komórkami nerwowymi na sekundę. Człowiek jest przygotowywany do słuchania już od 10. tygodnia życia płodowego, zaś pierwsze co rozumie, to sytuacje, znaczenie słów jest ujęzykawiane cały czas. Mówienie do dziecka, kierowanie prostych i jasnych komunikatów, powoduje że uczy się ono mowy, że ją doskonali i rozszerza zasób swojego słownictwa.

Około 2 roku życia dziecko zaczyna wyodrębniać wyraz z całości wypowiedzi, natomiast świadomość istnienia pojedynczego dźwięku, przychodzi nieco później. Pierwsze wyrazy są "wgrywane" jako całość - cały wyraz ma wartość całego komunikatu, który jest pierwotniejszy niż dźwięk. Ten 2 rok życia jest niezwykle ważny dla rozwoju mowy dziecka jeszcze z innych względów. Od tego momentu zaczyna się likwidacja zbędnych połączeń, następuje selekcja i utrwalają się te połączenia, które są potrzebne - dzięki czemu dziecko usprawnia swoją komunikację. Proces redukcji połączeń trwa całe życie.

Dopiero 5 rok życia to czas, kiedy dziecko uczy się powtarzać całe zdania, wyłania się wówczas świadomość fonologiczna.

Natomiast najintensywniej mózg człowieka kształtuje się w 6-7 roku życia, kiedy to każdy z nas otrzymuje pewna formę, która będzie nas określała w późniejszym życiu. 7 rok życia to moment zakończenia podstawowego etapu rozwojowego człowieka. Etap rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej to złoty okres rozwoju - wówczas umiejętności związane z mówieniem są opanowane.

Kiedy zwrócić uwagę na nieprawidłowości w rozwoju mowy dziecka?

Warto także dodać, że moment kiedy młody człowiek wchodzi w okres dojrzewania (około 12 roku życia), to moment krytyczny dla rozwoju mowy. Jeżeli do tego czasu człowiek nie opanuje mowy, to zdolność jej opanowania, zostaje bezpowrotnie utracona. wada wymowy może być usunięta, ale szanse na to się zmniejszają. Sygnałem ostrzegawczym dla rodzica, taką ostrzegawczą flagą powinien być koniec 2 roku życia. Wówczas to rodzic powinien bacznie obserwować swojego malucha i jeśli wówczas nie pojawią się pierwsze wyrazy, koniecznym jest zasięgnięcie porady kompetentnego logopedy zajmującego się terapią małego dziecka. Jeśli terapia logopedyczna nie będzie potrzebna, to u logopedy dowiemy się jak można wspierać rozwój mowy i jakie pomoce edukacyjne można stosować.

Po czym poznać, że mowa dziecka rozwija się prawidłowo?

Stając się rodzicem, wchodzimy w rolę, która odmienia nasze życie, zmienia spojrzenie na pojęcie odpowiedzialności. Bycie rodzicem to praca, która trwa 24 godziny na dobę i tak naprawdę jest to praca na całe życie... Bądźmy czujni już od pierwszych chwil życia naszego dziecko, obserwujmy jego poczynania i rozwój. Pamiętajmy, że słuch odgrywa decydujący wpływ na rozwój mowy. Można rzec, że w mowie pojawia się to, co w słuchu. Dla rozwoju mowy dziecka, bardzo ważne są wszystkie etapy rozwoju opisane przez Leona Kaczmarka. W życiu płodowym dziecko uczy się odbierać dźwięki o wysokich częstotliwościach, ponieważ takie dźwięki lepiej rozchodzą się w wodzie. Tłumaczy to dlaczego dziecko lepiej reaguje na głos matki w pierwszych tygodniach życia. W okresie melodii, dla którego charakterystycznym jest głużenie, odbywają się ćwiczenia artykulacyjne. Głużenie jest procesem samorzutnym, pojawiającym się w przedziale od 2 do 4 miesiąca życia. Jest to odruch bezwarunkowy, właściwy wszystkim dzieciom: słyszącym, niedosłyszącym i głuchym. Głużenie wynika z rozwoju motorycznego: dziecko rusza rączkami, nóżkami, więc wykonuje także ruchy artykulacyjne. Głużenie trwa do 6-7 miesiąca życia, a po tym okresie rozpoczyna się już gaworzenie.

Czym więc różni się głużenie ode gaworzenia?

W gaworzeniu uaktywnia się węzeł audytywny: ucho wyłapuje już dźwięki własne, a także dźwięki pochodzące z otoczenia. Tworzy się tutaj sprzężenie zwrotne między ośrodkami motorycznymi i artykulacyjnymi. W okresie melodii, maluch uczy się operować czynnikami prozodycznymi, czyli tonem i natężeniem głosu.

Rozwój mowy u 2 letniego dziecka - co już powinno być opanowane?

2 rok życia to duża zmiana dla dziecka, to olbrzymi skok rozwojowy, także w obszarze mowy i komunikacji, ten rozwój może być wspierany przez ćwiczenia logopedyczne. Obserwujemy wówczas w mowie dziecka pojawianie się sygnałów jednoklasowych, odsyłających do desygnatu. W mowie dziecka 18 miesięcznego powinniśmy obserwować od 60 do 100 wyrazów. To dużo, pamiętajmy jednak że wyrazy u takiego malucha to także wyrażenia dźwiękonaśladowcze, onomatopeje i proste wyrazy jednosylabowe.

Jak przebiega prawidłowy rozwój mowy u 3-letniego dziecka?

W 3 roku życia powinny pojawić się wszystkie głoski języka polskiego, z wyjątkiem r, l, sz, ż, cz, dż, zaś otoczenie (niekoniecznie tylko to najbliższe), powinno rozumieć wypowiedź dziecka, wymowę dziecka możemy wspierać poprzez zabawki logopedyczne. W ostatnim okresie, nazwanym przez Leona Kaczmarka, okresem swoistej mowy dziecięcej, mogą pojawiać się - i u mnóstwa dzieci pojawiają się, swoiste neologizmy dziecięce.

Rozwój mowy u dzieci w wieku 4 - 7 lat

Między 4 a 7 rokiem życia, maluch uczy się, w jaki sposób "rozgryźć" system słowotwórczy języka, zasady składni oraz fleksji. Uważa się, że do końca 5 roku życia, mowa dziecka powinna być już pod względem fonetycznym, perfekcyjna. Oznacza to, że dziecko wchodząc w 6 rok życia, powinno być na takim etapie rozwoju mowy by prawidłowo wymawiać wszystkie dźwięki. Czy tak jest rzeczywiście? No cóż... By odpowiedzieć na to pytanie, należałoby zajrzeć do starszych grup przedszkolnych i dzieci uczęszczających do pierwszych klas szkoły podstawowej. Badając mowę tych dzieci, moglibyśmy się srogo rozczarować...

Co nauczyciel przedszkola powinien wiedzieć o mowie dziecka ?

Czy dziecko mówi za mało ? Jak rozpoznać opóźniony rozwój mowy ?

Ćwiczenia artykulacyjne - co to?