Ćwiczenia artykulacyjne - co to?

Najogólniej mówiąc artykulacja jest to wymowa. Czasem słyszymy, że ktoś pięknie i dokładnie artykułuje, a więc mówi z wielką dbałością, zachowując wszelkie zasady poprawności językowej. Badacze i logopedzi wskazują, że artykulacja jest to proces polegający na idealnym i precyzyjnym zgraniu ruchów i pozycji narządów mowy w nasadzie, czyli w części przewodu głosowego ponad krtanią. Ruchy zachodzące w tej części przewodu głosowego, wpływają na strumień wydychanego przez kanał głosowy powietrza oraz decydują o barwie dźwięków mowy. Podczas wymawiania samogłosek, ruchy artykulacyjne narządów mowy, powodują modulację fali głosowej wytworzonej przez wiązadła głosowe (źródło drgań periodycznych). Podczas wymawiania spółgłosek bezdźwięcznych, ruchy artykulacyjne narządów mowy są źródłem drgań nieperiodycznych. Jeśli chodzi o spółgłoski dźwięczne, to powstają one wskutek współpracy źródła drgań periodycznych (okresowych) i nieperiodycznych (ich źródło umieszczone jest w obrębie nasady źródła drgań). W języku polskim głoski dzielą się ze względu na miejsce artykulacji i sposób artykulacji.

Ćwiczenia artykulacyjne - co to?

Ćwiczenia artykulacyjne są niejako wstępem i przygotowaniem narządów mowy do wdrożenia terapii logopedycznej. Terapia logopedyczna stawia sobie różne cele, w zależności od napotkanego problemu. Pamiętajmy jednak, że celem terapii wad wymowy jest nie tylko poprawienie zrozumiałości wypowiedzi (w sytuacjach, kiedy mamy do czynienia z substytucjami) oraz estetyki wypowiedzi (gdy chodzi o deformacje głosek), ale także praca nad usunięciem różnych innych elementów artykulacyjnych, które zakłócają płynną wypowiedź lub zwracają uwagę swoją odmiennością.

Ćwiczenia artykulacyjne warto rozpocząć już nawet z dwulatkiem, usprawni to jego późniejszą wymowę i skutecznie przygotuje narządy mowy do dalszej pracy. Ćwiczenia spokojnie możemy wykonywać w domu. Jeśli jednak nie jesteśmy pewni, czy robimy to poprawnie, można skonsultować się z logopedą, który zademonstruje sposoby ćwiczeń z maluchem i z pewnością pokaże ciekawe i skuteczne zabawy, które maluch polubi i będzie chętnie wykonywał z mamą w domu.

Co to są ćwiczenia artykulacyjne?

Początki usprawniania warg, języka, żuchwy, policzków, a nawet podniebienia twardego i miękkiego, dziecko rozpoczyna już w okresie prenatalnym, kiedy ćwiczy odruch ssania czy połyka wody płodowe. Po porodzie krzyk noworodka – pierwsza próba fonacyjna, jest niezwykle ważna ponieważ jest przejawem jego życia. Później, w okresie niemowlęcym, maluch ćwiczy i doskonali umiejętności związane z artykulacją. Już dwu- trzymiesięczne niemowlęta wokalizują, głużą i wydają dźwięki. Są to pierwsze próby artykulacyjne. Doskonali się wówczas wspaniały dar, jaki otrzymujemy przy narodzinach – triada: oddychanie, ssanie, połykanie. Sposób karmienia noworodka, niemowlęcia i małego dziecka jest również kluczowy dla rozwoju aparatu artykulacyjnego, ponieważ te same ruchy, które są obecne podczas jedzenia i picia, będą także obecne podczas produkcji dźwięków. Starsze niemowlę coraz lepiej radzi sobie z ćwiczeniami artykulacyjnymi: zaczyna świadomie powtarzać zasłyszane u siebie dźwięki (gdy raz wypowie sylabę, np. ta, pięknie ją zdubluje) i rozpoczyna się gaworzenie. Parskanie to nic innego, jak trening artykulacyjny, ale także i nauka picia z otwartego kubka, a wcześniej solidne uszczelnianie warg na brodawce sutkowej mamy lub smoku - to już pierwsze próby usprawniania i ćwiczenia przygotowującego do późniejszej artykulacji. Kolejnym krokiem w rozwoju artykulacji, jest także mouthing, czyli wkładanie paluszków, rączek i zabawek do buzi. Dzięki mouthing maluch ma możliwość poznawania intraoralnego, odwrażliwiania, a co najważniejsze – w ten sposób przygotowuje jamę ustną do rozszerzania diety i późniejszej artykulacji. Jak więc widać, na rozwój mowy ma wpływ wiele czynników, o które warto zadbać od samego początku poprzez różne stymulacje malucha.

Ćwiczenia artykulacyjne logopedia

W jakim celu stosuje się ćwiczenia artykulacyjne?

Warto odnotować, że ćwiczenia stymulujące narządy biorące udział w procesie mowy, warto ćwiczyć z każdym maluchem. Stąd też istnieje ogromna potrzeba regularnie odbywających się zajęć z profilaktyki logopedycznej w grupach przedszkolnych, a nawet i żłobkowych. Nauczyciel lub logopeda prezentuje dzieciom ćwiczenia w formie zabawy. Dobrze jest, gdy mogą one obserwować ruchy warg czy języka w lustereczku. Ćwiczenia te to dmuchanie piórek, puszczanie baniek, zasysanie słomką drobnych elementów i przenoszenie ich w inne miejsce, a także ćwiczenia warg, języka, policzków, które powinny być przedstawiane w zabawowej formie i wykonywane wolno, rytmicznie i z dbałością o zachowanie określonej ilości powtórzeń. Ćwiczenia sprzyjają rozwojowi prawidłowej artykulacji i są szczególnie istotne u dzieci z obniżoną sprawnością motoryki oraz czucia ułożenia narządów artykulacyjnych. Przynoszą wymierne korzyści w późniejszym procesie kształtowania się dźwięków mowy, np. realizacji dwuznaków czy głoski [r]. Czasem przyczyną nieprawidłowości w zakresie wymowy pewnych głosek bądź grup głosek, są wady w budowie anatomicznej języka (np. krótkie wędzidełko języka) lub nieprawidłowe nawyki związane z połykaniem lub oddychaniem (dotyczy to zwłaszcza młodszych dzieci). Gdy brakuje nam pomysłów na kreatywne i wciągające do zabawy ćwiczenia, możemy skorzystać z pomocy logopedycznych, które opracowane zostały właśnie by stymulować narządy artykulacyjne. Mogą być to książeczki takie, jak Cmokaj, dmuchaj, parskaj, chuchaj. Ćwiczenia oddechowe i artykulacyjne dla najmłodszych.

Ćwiczenia artykulacyjne dla dzieci

Zobaczcie, jakie proste i przyjemne ćwiczenia artykulacyjne możecie wykonywać z dzieckiem w domu, jadąc samochodem, bawiąc się na podwórku!

Ćwiczenia żuchwy:

- chwytanie dolnymi zębami górnej wargi i odwrotnie,

- żucie gumy,

- opuszczanie i zamykanie żuchwy przy zamkniętych lub rozchylonych wargach,

- wysuwanie i chowanie dolnej szczęki (otwieramy i zamykamy szufladę),

- ruchy lateralne dolnej szczęki (przesuwanie na boki).

Ćwiczenia warg:

wibracje wargami,

- parskanie, jak koń,

- szerokie otwieranie i zamykanie ust (ziewanie),

- rozciąganie kącików ust (układanie ich w uśmiech),

- układanie ust w dzióbek,

- cmokanie,

- dmuchanie,

- wymawianie samogłosek w różnych ich układach, np. a-o (maksymalnie otwarta buzia), i-u (tzw. przesadna artykulacja),

- napełnianie policzków powietrzem i powolne wypuszczanie,

- wysuwanie warg ułożonych w ryjek i chowanie poprzez ułożenie w uśmiech.

Ćwiczenia języka:

- liczenie zębów czubkiem języka,

- mycie zębów czubkiem języka,

- oblizywanie warg językiem (żuchwa nieruchoma),

- malowanie podniebienia twardego (malowanie sufitu),

- wypychanie językiem policzków,

- odklejanie wafelka czubkiem języka z wałka dziąsłowego lub podniebienia,

- kląskanie językiem,

- unoszenie i opuszczanie języka (język dotyka do górnych i dolnych siekaczy),

- przyklejanie języka do podniebienia i przytrzymywanie go na 4-5 sekund,

- dotykanie językiem do nosa i brody oraz do prawego i lewego ucha (naprzemiennie),

- wysuwanie języka szerokiego i płaskiego (na zmianę).

Ćwiczenia policzków:

- przepychanie powietrza wewnątrz jamy ustnej,

- wciąganie i nadmuchiwanie policzków (zabawa w grubego i chudego misia),

- nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza wewnątrz jamy ustnej (zabawa w robienie prania).

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

- ziewanie (żuchwa nisko opuszczona),

- próby płukania gardła wodą,

- chrapanie (próba naśladowania chrapania na wdechu i wydechu),

- głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i oddychanie przez nos przy zatkanych ustach,

- realizowanie głosek tylnojęzykowych w połączeniu z samogłoskami, np. ga, go,ge, gu, ka, ko, ke, ku,ky,

- nabieranie powietrza nosem i zatrzymywanie go w jamie ustnej przy nadętych policzkach. Policzki nadymamy z zatkanym nosem, a następnie podejmujemy próby połykania powietrza.

Takie proste zabawy i ćwiczenia wpłyną korzystnie na rozwój artykulacji u maluchów, będą także pomocne podczas terapii logopedycznej u starszych dzieci z dyslalią, opóźnionym rozwojem mowy, na nawet niepłynnością mowy czy jąkaniem. Jeśli nie mamy pewności, czy wykonujemy je poprawnie, udajmy się na wizytę do logopedy, który z pewnością wskaże nam właściwą drogę postępowania. Dobrymi pomocnikami podczas ćwiczeń artykulacyjnych są także różnego rodzaju maskotki, czy pacynki logopedyczne. W ich towarzystwie maluchy czują się pewniej i bezpieczniej.