Przygotowanie do nauki pisania w przedszkolu. Porady

Dla nas – dorosłych – pisanie jest czynnością tak naturalną, oczywistą i łatwą, że zdajemy się już nie pamiętać, jak to było, kiedy nabywaliśmy tej umiejętności. Często rodziców irytuje i wręcz złości postawa ich dziecka, które wciąż nie może zapamiętać kształtu jakiejś litery, nie potrafi napisać wyrazu, czy zdania bezbłędnie. Pamiętajmy jednak, że nauka pisania to skomplikowany i długotrwały proces, a mózg dziecka musi w nim dostawać jak najwięcej powtórzeń, musi być w ciągłym treningu, a wówczas cel zostanie osiągnięty. Oprócz pracy, jaką podczas pisania wykonuje mózg, ogromną i tytaniczną pracę musi wykonać także ręka dziecka, o której sprawność należy dbać już od najmłodszych lat, kiedy dziecko rozpoczyna naukę w przedszkolu, a nawet i wcześniej.

 

Przygotowanie do nauki pisania

Nauka pisania to proces długofalowy,  który rozpoczyna się bardzo wcześnie. Często nie myślimy o tym, nie przywiązujemy wielkiej wagi do czynności manipulacyjnych i samoobsługowych, których uczy się malutkie dziecko (już nawet w okresie niemowlęctwa). Usprawnianie motoryki małej i dużej u kilkunastomiesięcznego maluszka stają się bardzo ważne dla późniejszego procesu pisania. Manipulowanie zabawkami, przekładanie z rączki do rączki, rzucanie przedmiotami, chwytanie niewielkich elementów i wkładanie ich do sortera – wszystkie te umiejętności nabyte we wczesnym okresie życia, służą rozwojowi czynności samoobsługowych, umiejętności samodzielnego jedzenia, ubierania się, wiązania butów, a w perspektywie właśnie pisania. Nic nie dzieje się samoistnie, wszystko, czego uczymy się w życiu, wymaga pracy, systematycznych ćwiczeń i nieraz wielu prób.

Przygotowanie do nauki pisania, to jedno z głównych zadań, jakie w swym programie przewiduje nauczanie przedszkolne. Już trzylatki podlegają procesowi nauki pisania poprzez ćwiczenia motoryki małej – lepienie, ugniatanie, rysowanie i malowanie różnymi technikami, układanie klocków, manipulowanie... to tylko kilka przykładów z bogatej oferty rozwojowej, jaką oferują maluchom przedszkola. Szlaczki (które zyskały niechlubne miano nudnych), wycinanie, łączenie punktów – to już bardziej zaawansowane ćwiczenia przeznaczone dla starszych dzieci – głównie cztero- i pięciolatków. Pamiętajmy, że aby dziecko zaczęło pisać, musi zdobyć umiejętności i wiedzę z wielu obszarów. Aby mogły powstać pierwsze litery, najpierw muszą być opanowane czynności manualne, prawidłowo rejestrowane i zapamiętywane kształty liter, prawidłowa artykulacja oraz orientacja przestrzenna. W procesie nabywania umiejętności czytania, bardzo ważne są ćwiczenia doskonalenia analizy i syntezy oraz ćwiczenia uwagi słuchowej, którą zyskuje się m.in. podczas wspólnego czytania książek.

 

Przygotowanie do nauki pisania w przedszkolu

W pracy dydaktyczno-wychowawczej w przedszkolu, dzieci są przygotowywane w dwu aspektach: wyrabianie gotowości do pisania oraz wprowadzenie elementarnej umiejętności pisania.

Jeśli chodzi o wyrabianie gotowości do pisania, w edukacji przedszkolnej kształtowane są takie obszary rozwoju dziecka, jak:

• rozwijanie sprawności psychoruchowej - i tutaj przede wszystkim nauczyciele kładą mocny nacisk na rozwijanie orientacji przestrzennej, rozpoznawanie kierunków, usprawnianie ręki prawej i lewej oraz kształtowanie koordynacji oko-ręka;
• rozwijanie sprawności w zakresie motoryki małej poprzez działania plastyczne (w zależności od wieku dzieci, wykorzystuje się różne techniki, np. przestrzenne, płaskie, a także zabawy ruchowe i graficzne);
• zapoznanie z symbolami graficznymi i pierwsze próby pisania.

Musimy mieć świadomość, że bez prawidłowej orientacji w przestrzeni, bez rozpoznawania kierunków, nie ma mowy o skutecznym nabywaniu umiejętności pisania. Dlaczego dobra orientacja przestrzenna jest tak ważna w procesie nauki pisania? Rozumienie kierunków wynika przede wszystkim z własnego doświadczenia każdego dziecka, które w początkowej fazie rozwoju i nauki, wszystko, także i kierunki, odnosi do siebie. Jest to niepodzielnie związane z własnym ciałem i przestrzenią, w której się poruszamy. Najpierw dziecko odczuwa kierunki na wprost oraz prawej i lewej strony w odniesieniu d swego ciała. Rozróżnianie prawej i lewej strony jest także początkiem stronnej dominacji, czyli lateralizacji, która  - gdy jest ustalona – stanowi ważny czynnik dla dalszego prawidłowego rozwoju dziecka.

W początkowym etapie przyswajania kierunków w przestrzeni, maluch nie rozumie jeszcze zależności położenia przedmiotów względem siebie. Świetnie widać to na dziecięcych rysunkach, na których każda rzecz przedstawiona jest w innym kierunku, co uzależnione jest od zmiany pozycji dziecka przy rysowaniu bądź przesunięciu kartki. W następnym etapie rozwoju orientacji przestrzennej, dzieci potrafią już zauważać zależności położenia i między przedmiotami. Już czterolatki zaczynają rozumieć znaczenie wyrażeń przyimkowych i przysłówków, umieją na rysunkach uwzględnić odległość między przedmiotami, umieszczają elementy rysunku w różnych pozycjach.

Oprócz kształcenia technik rysunku i rozwijania motoryki małej, bardzo ważnymi zadaniami, przygotowującymi dziecko poznawania i utrwalania schematu ciała, są zabawy zręcznościowe, ruchowe i ćwiczenia równowagi. Wymaga to od dziecka kontroli własnej postawy. Na zajęciach ruchowych dzieci ćwiczą także różne rodzaje chodów kombinowanych, podczas których zmiany kierunków następują bardzo dynamicznie.

Niemniej ważnym aspektem w rozwoju małego dziecka, jest praca nad sprawnością jego rąk oraz nauka odróżniania czynności ręki prawej od lewej. Najlepszymi i zarazem najbardziej oczywistymi aktywnościami, są codzienne ćwiczenia usprawniające samoobsługę oraz zabawy polegające na manipulowaniu, przekładaniu i obracaniu przedmiotami. Tutaj świetnymi propozycjami usprawniającymi motorykę rąk jest rzucanie, toczenie czy chwytanie piłek – raz jedną, a raz drugą ręką. Istotna jest także nauka praksji, czyli planowania ruchu. Chodzi o zapamiętanie pewnych obrazów ruchowych, które są oparte na wyobrażeniach znanych dzieciom. Fajnymi zabawami utrwalającymi kodowanie obrazów w wyobraźni, jest zabawa w kreślenie palcem w powietrzu figur czy liter.

I wreszcie na koniec należy wspomnieć, że dla procesu nauki pisania, bardzo ważnym jest rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Jak przygotować dziecko do nauki pisania?

Najważniejszą sprawą, która jednak wynika ze wszystkich czynników, o których była mowa powyżej, jest uzyskanie przez dziecko sprawności manualnej. Jest ona niezbędna do prawidłowego kreślenia znaków graficznych.

Na czym polega proces pisania?

Oprócz dużej sprawności ręki, w procesie nauki pisania kluczową rolę odgrywają przede wszystkim kiści i trzy palce: kciuk, wskazujący i środkowy. Zdaniem badaczy ruchy pisarskie mają dwojaki charakter. Pierwszy to ruch podbiegający, w wyniku którego powstają linie proste i pętle. Ten ruch nadaje literze kształt i profil i przebiega w płaszczyźnie pionowej. Drugi to ruch postępujący pozwalający na pisanie liter obok siebie w wyrazie, jest to zagospodarowanie płaszczyzny poziomej. Dodatkowo ruchy poziome postępujące wymagają (oprócz zaangażowania palców) także pracy przedramienia i łokcia. Aby mogła powstać wielka litera, muszą angażować się także zginacze nadgarstka. Jak widać – czynność pisania nie należy do łatwych i tak naprawdę angażuje do pracy całą rękę dziecka.

Jak więc uzyskać taką doskonałą sprawność palców i ręki?

Aby mogły powstać kształtne literki, najpierw dziecko musi dużo ćwiczyć, a najlepszymi ćwiczeniami jest wykonywanie m.in. prac plastycznych i stosowanie różnych technik. W uzyskaniu dobrej sprawności ruchów palców, mogą pomóc takie zabawki, jak ta Drewniany bucik - przewlekanka.

Malowanie

Usprawnienie palców i całej ręki uzyskujemy także dzięki malowaniu, które wyzwala ruchy powolne i swobodniejsze, niż podczas rysowania. Nie ma też tutaj takiego napięcia i nacisku narzędzia, jak podczas rysowania. Technika malowania ma dla przyszłego pisania ogromne znaczenie ze względu na rodzaj ruchów i pracy mięśni różnych partii ramienia i ręki. Do ćwiczeń malowania i odwzorowywania szlaczków doskonale sprawdzi się gra Szlaczki i rytmy.

Wydzieranie

Umożliwia dziecku bezpośredni kontakt materiału z ręką. Wydzieranie pobudza czucie w opuszkach palców, usprawnia także ruchy palców i powoduje ich silną współpracę. Będzie miało to ogromne znaczenie dla umiejętności prawidłowego trzymania długopisu.

Wyszywanie

Choć jest to technika nieco odsunięta na bok, należy pamiętać że przynosi wiele korzyści dla procesu nauki pisania. Podczas wyszywania, wykorzystywane są bowiem te same mięśnie i stawy, które biorą udział w kreśleniu liter.

Pamiętajmy, że proces nauki pisania jest skomplikowany, wymaga podjęcia pracy i ćwiczeń już od najmłodszych lat. Rolą rodziców i nauczycieli jest okazywanie zrozumienia i wsparcia oraz nakierunkowania myślenia dziecka na sukces. Nawet wiele porażek o niczym nie świadczy, ponieważ stanowią one dobry grunt dla sukcesu. Zadbajmy o to, by umożliwiać dziecku kreowanie różnych zabaw pomocnych w wytwarzaniu ruchowych wyobrażeń powstawania kształtów graficznych, co ułatwi prawidłowe odwzorowywanie wyrazów i liter. Zabawą taką mogą być choćby zagadki ruchowe, które umożliwią przeniesienie ruchu obrazu na papier.